เหงื่อออกเยอะ แก้ได้
เหงื่อออกเป็นเรื่องปกติของร่างกายมนุษย์ แต่บางครั้งการเหงื่อออกเยอะเกินไปอาจสร้างความรำคาญและส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวันได้ บทความนี้หมอจะเจาะลึกถึงสาเหตุต่าง ๆ ของการมีเหงื่อออกมาก พร้อมตอบคำถามว่า เหงื่อออกเยอะ แก้ยังไง รวมวิธีดูแลตัวเอง ลดเหงื่อ กำจัดกลิ่น เพื่อเป็นแนวทางการแก้ไขและช่วยเพิ่มความมั่นใจให้กับคนที่กำลังประสบปัญหานี้ครับ
สารบัญ เหงื่อออกเยอะ แก้ยังไง
เหงื่อออกเยอะ เกิดขึ้นได้อย่างไร ?
เหงื่อออกเยอะ เกิดจากการที่เส้นประสาทที่ไปเลี้ยงต่อมเหงื่อถูกกระตุ้นมากเกินไป ทำให้ร่างกายขับเหงื่อออกทางผิวหนังมากผิดปกติ โดยมีปัจจัยต่าง ๆ เป็นตัวกระตุ้น เช่น การเผาผลาญพลังงานของร่างกาย การกระตุ้นจากสภาวะทางอารมณ์ การรับประทานอาหารบางประเภท รวมไปถึงโรคประจำตัวบางชนิดครับ
เหงื่อ คืออะไร ? ทำไมร่างกายถึงต้องขับเหงื่อ ?
เหงื่อคือของเหลวที่ร่างกายผลิตออกมาจาก ต่อมเหงื่อ (Sweat glands) ซึ่งมีอยู่ทั่วผิวหนังเกือบทั้งหมด ยกเว้นบางบริเวณ เช่น ขอบริมฝีปาก เล็บ และเยื่อบุบางส่วนครับ เหงื่อประกอบด้วยน้ำเป็นหลัก (มากกว่า 99%) และมีส่วนผสมของเกลือแร่ เช่น โซเดียม คลอไรด์ โพแทสเซียม แคลเซียม รวมถึงของเสียบางชนิด เช่น ยูเรีย และกรดแลกติก
การที่เหงื่อออกจึงถือเป็นเรื่องปกติของร่างกาย และเป็นสัญญาณว่าระบบการควบคุมอุณหภูมิ (Thermoregulation) ทำงานตามปกติ เพื่อระบายความร้อนออกจากร่างกาย
จะรู้ได้อย่างไรว่าเหงื่อออกเยอะผิดปกติไหม ?
เหงื่อของแต่ละคน อาจออกมากน้อยแตกต่างกันได้ครับ สามารถสังเกตตัวเองในเบื้องต้นเพื่อประเมินว่าเหงื่อออกเยอะกว่าปกติหรือไม่ เช่น
- เหงื่อออกเมื่ออากาศร้อนหรือออกกำลังกาย → ปกติ
- เหงื่อออกเมื่อเครียด ตื่นเต้น กังวล → ปกติ เป็นการตอบสนองทางอารมณ์ที่ร่างกายสร้างขึ้น
- เหงื่อออกมากผิดปกติ (Hyperhidrosis) → เหงื่อออกเยอะเกินไปแม้ไม่ได้ร้อนหรือออกแรง หรือออกเฉพาะบางจุด อาจต้องปรึกษาแพทย์
- เหงื่อออกน้อยหรือไม่ออกเลย (Anhidrosis) → ร่างกายไม่สามารถขับเหงื่อได้ตามปกติ เสี่ยงต่อการเกิดภาวะร้อนเกิน (Heat stroke)
เหงื่อออกปกติ ถือเป็นเรื่องดีและจำเป็นต่อการควบคุมสมดุลร่างกายครับ แต่ถ้าสังเกตว่า เหงื่อออกเยอะมากผิดปกติ หรือไม่ค่อยมีเหงื่อแม้ร่างกายร้อนมาก สามารถตรวจเช็กสุขภาพเพิ่มเติมครับ
ตารางเปรียบเทียบเหงื่อออกปกติ VS เหงื่อออกผิดปกติ
| ประเภทเหงื่อออก | ลักษณะอาการ | วิธีแก้ไข |
|---|---|---|
| เหงื่อออกผิดปกติ | – เหงื่อออกเมื่ออากาศร้อน – เหงื่อออกหลังออกกำลังกาย – เหงื่อออกเวลาตื่นเต้น เครียด กังวล | ดื่มน้ำเพียงพอ ชดเชยเกลือแร่ และรักษาความสะอาดผิวหนัง |
| เหงื่อออกผิดปกติ (ออกมากเกินไป) | – เหงื่อออกเยอะผิดปกติแม้ไม่ได้ร้อนหรือออกแรง – เหงื่อออกเฉพาะจุด เช่น มือ รักแร้ เท้า | อาจต้องพบแพทย์ มีวิธีรักษาหลายแบบ เช่น ยาทา ยากิน Botox เลเซอร์ |
| เหงื่อผิดปกติ (ออกน้อย/ไม่ออกเลย) | – ร่างกายร้อนแต่ไม่ค่อยมีเหงื่อ – รู้สึกหน้ามืดง่ายเวลาอยู่ในที่ร้อน | เสี่ยงร่างกายร้อนเกิน ต้องรีบพักในที่เย็น ดื่มน้ำ และควรพบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุ |
สาเหตุเหงื่อออกเยอะ
เหงื่อออกเยอะ สามารถแบ่งได้เป็น 2 ประเภทหลักตามสาเหตุและลักษณะเฉพาะ ดังนี้
- เหงื่อออกเยอะประเภทปฐมภูมิ (Primary Hyperhidrosis) : เกิดขึ้นโดยไม่มีสาเหตุที่ระบุได้ มักเกิดกับบริเวณเฉพาะของร่างกาย เช่น ฝ่ามือ ฝ่าเท้า ใต้วงแขน ใบหน้า และขาหนีบ เริ่มมีอาการตั้งแต่วัยเด็กหรือวัยรุ่น และอาจคงอยู่ตลอดชีวิต เกิดจากความเครียดทางอารมณ์ ความร้อน หรือการออกกำลังกาย
- เหงื่อออกเยอะประเภททุติยภูมิ (Secondary Hyperhidrosis) : เกิดจากสภาวะทางการแพทย์หรือผลข้างเคียงของยา โดยมีสาเหตุมาจากปัจจัยต่าง ๆ ได้แก่
- ความผิดปกติทางระบบประสาท (เช่น โรคพาร์กินสัน อาการบาดเจ็บที่ไขสันหลัง)
- ความผิดปกติของต่อมไร้ท่อ (เช่น ภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานเกิน เบาหวาน)
- โรคติดเชื้อ (เช่น วัณโรค เอดส์)
- โรคมะเร็ง (เช่น มะเร็งต่อมน้ำเหลือง)
- ยา (เช่น ยาแก้ซึมเศร้า ยารักษาโรคจิต)
- ความผิดปกติของต่อมไร้ท่อ (เช่น ภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานเกิน เบาหวาน)
เหงื่อออกเยอะจากตำแหน่งไหนได้บ้าง ?
ตำแหน่งที่มักมีเหงื่อออกเยอะ
เหงื่อสามารถออกได้ทั่วร่างกายครับ แต่ตำแหน่งที่มักมีเหงื่อออกเยอะ จะเป็นบริเวณที่มีต่อมเหงื่ออยู่เป็นจำนวนมาก จึงมักมีเหงื่อออกง่าย ได้แก่
- รักแร้
- ฝ่ามือ
- ฝ่าเท้า
- ศีรษะและใบหน้า
- ขาหนีบ
เหงื่อออกเยอะผิดปกติไหม ?
เหงื่อออกเยอะผิดปกติหรือไม่นั้น ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายประการครับ ทั้งปริมาณเหงื่อ ระยะเวลา และสาเหตุ ซึ่งจากตารางข้างต้นหมอได้เปรียบเทียบให้ดูแล้วว่า เหงื่อออกปกติ VS เหงื่อออกมากแตกต่างกันอย่างไร ในหัวข้อนี้ มาดูตัวอย่างอาการที่เฉพาะเจาะจงและบ่งชี้ว่า แบบนี้! เหงื่อออกเยอะผิดปกติครับ
- เหงื่อออกเยอะผมเปียก หรือเปียกชุ่มเสื้อผ้า ต้องเปลี่ยนเสื้อผ้าหลายครั้งต่อวัน
- เหงื่อออกเยอะผิดปกติเป็นเวลานาน เช่น หลายสัปดาห์หรือหลายเดือน
- เหงื่อออกเยอะโดยไม่มีสาเหตุที่ชัดเจน เช่น ไม่ได้อยู่ในสภาพอากาศร้อน ไม่ได้ออกกำลังกาย และไม่ได้รับประทานอาหารที่กระตุ้นให้เหงื่อออก
เหงื่อออกเยอะ อันตรายไหม ?
การเหงื่อออกเยอะ ๆ โดยทั่วไปไม่มีความเสี่ยงต่อชีวิตและไม่ถือเป็นอันตรายที่ร้ายแรงต่อสุขภาพ แต่สามารถส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตได้ โดยเฉพาะในด้านจิตใจและสังคม ดังนี้

- ความไม่สะดวกทางกาย : การเหงื่อออกมากเกินไปอาจทำให้รู้สึกไม่สะอาดและไม่สะดวกสบายในชีวิตประจำวัน เช่น ต้องเปลี่ยนเสื้อผ้าบ่อย ๆ หรือมีกลิ่นตกค้างที่ร่างกาย
- ความไม่สบายทางจิตใจ : การเหงื่อออกเยอะอาจทำให้รู้สึกไม่สบายทางจิตใจ เช่น ทำให้เกิดความเครียด อับอายหรือสูญเสียความมั่นใจในตนเอง ส่งผลต่อการเข้าสังคมหรือการทำงาน
- ความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ : เนื่องจากเหงื่อเป็นส่วนที่ช่วยควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย การเหงื่อออกมากเกินไปอาจทำให้ระคายเคือง เสี่ยงต่อการติดเชื้อหรือการเกิดแผลบนผิวหนังได้
อย่างไรก็ตาม ในบางกรณี ภาวะเหงื่อออกเยอะผิดปกติอาจเป็นสัญญาณของภาวะสุขภาพที่รุนแรงได้ เช่น โรคไทรอยด์เป็นพิษ, เบาหวาน หรือโรคมะเร็ง ดังนั้น หากคนไข้มีอาการเหงื่อออกมากผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อหาสาเหตุและรับการรักษาที่เหมาะสมครับ
เหงื่อออกเยอะ แก้ยังไง ?
ในทางการแพทย์ เราสามารถใช้ยาหรือหัตถการเข้าไปช่วยแก้ปัญหาเหงื่อออกเยอะได้อย่างตรงจุดและเห็นผล โดยควรอยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์ครับ
- การฉีดโบท็อกลดเหงื่อ : การฉีดโบท็อกซ์บริเวณที่มีเหงื่อออกมาก เช่น รักแร้ ฝ่ามือ ฝ่าเท้า ช่วยลดการทำงานของต่อมเหงื่อชั่วคราว ทำให้ต่อมเหงื่อผลิตเหงื่อลดลง
- ยาทาหรือสเปรย์ลดเหงื่อ : ยาทาหรือสเปรย์ลดเหงื่อที่มีส่วนผสมของอะลูมิเนียมคลอไรด์ สามารถช่วยลดการเกิดเหงื่อและระงับกลิ่นกายในผู้ที่มีเหงื่อออกเยอะผิดปกติ
- ยารับประทานลดการผลิตเหงื่อ : ยารับประทานบางชนิด เช่น ไกลโคไพโรเลต (glycopyrrolate) ช่วยลดการกระตุ้นของต่อมเหงื่อ
- การผ่าตัด : ในกรณีที่วิธีอื่นไม่ได้ผล อาจพิจารณาการผ่าตัดเพื่อตัดหรือทำลายต่อมเหงื่อครับ
- เลเซอร์ขนรักแร้ : ขนรักแร้เป็นแหล่งสะสมของเหงื่อและแบคทีเรีย ทำให้รักแร้อับชื้น เกิดกลิ่นตัว และกลิ่นไม่พึงประสงค์ได้ครับ
เหงื่อออกเยอะดูแลตัวเองอย่างไร ?
การดูแลตัวเองเมื่อเหงื่อออกเยอะ สามารถทำได้โดยการรักษาความสะอาดของร่างกายอย่างสม่ำเสมอ เลือกใช้ผลิตภัณฑ์ที่เหมาะสม และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมบางอย่าง ช่วยลดอาการเหงื่อออกมากได้ครับ
- สวมเสื้อผ้าที่ระบายอากาศได้ดี : เลือกเสื้อผ้าที่ทำจากผ้าธรรมชาติ เช่น ผ้าฝ้ายหรือผ้าลินิน จะช่วยระบายความชื้นและทำให้ร่างกายเย็นลง
- อาบน้ำเย็น : การอาบน้ำเย็นช่วยลดอุณหภูมิร่างกายและลดการผลิตเหงื่อ
- ใช้สารส้ม : สารส้มเป็นสารธรรมชาติที่ช่วยลดการผลิตเหงื่อ โดยสามารถนำมาทาบริเวณที่มีเหงื่อออกมาก เช่น รักแร้หรือฝ่ามือ
- ดื่มน้ำให้เพียงพอ : การดื่มน้ำให้เพียงพอช่วยเติมความชุ่มชื้นให้ร่างกายไม่ต้องผลิตเหงื่อเพื่อระบายความร้อน
- หลีกเลี่ยงอาหารรสเผ็ดและเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ : เนื่องจากอาหารรสเผ็ดและเครื่องดื่มแอลกอฮอล์จะกระตุ้นให้ร่างกายผลิตเหงื่อมากขึ้น
- ควบคุมความเครียดและอารมณ์ : เพราะการกระตุ้นจากสภาวะทางอารมณ์ เช่น โกรธ กลัว เครียด วิตกกังวล สามารถทำให้ร่างกายขับเหงื่อออกมากได้
- ปรึกษาแพทย์หากมีอาการรุนแรง : หากมีอาการเหงื่อออกมากที่ไม่ทราบสาเหตุ หรือมีอาการรุนแรง ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจสอบสาเหตุและรักษาอย่างถูกต้อง
เหงื่อออกเยอะมีกลิ่นตัวทำอย่างไร ?
คนที่มีปัญหาเหงื่อออกเยอะโดยเฉพาะใต้วงแขนที่เป็นสาเหตุของกลิ่นตัว ทำให้ขาดความมั่นใจหรือกระทบการดำเนินชีวิตประจำวัน หมอมีวิธีในการลดเหงื่อ ลดกลิ่น มาแนะนำให้ดังนี้ครับ
1. ฉีดโบท็อกลดเหงื่อ
ฉีดโบท็อกลดเหงื่อ คือ การฉีดสารโบทูลินั่ม ท็อกซิน ชนิด A (Botulinum toxin type A) เข้าไปในบริเวณที่เหงื่อออกเยอะ เช่น โบท็อกฝ่ามือ โบท็อกฝ่าเท้า หรือโบท็อกรักแร้ เพื่อยับยั้งเส้นประสาทที่ไปเลี้ยงต่อมเหงื่อ ทำให้ต่อมเหงื่อผลิตเหงื่อลดลง นอกจากจะสามารถช่วยลดเหงื่อให้น้อยลงแล้ว ยังช่วยลดการหมักหมมของแบคทีเรีย ที่ทำให้เกิดกลิ่นตัว กลิ่นไม่พึงประสงค์ได้ด้วยครับ
โบท็อกลดเหงื่อรักแร้ เหมาะกับใครบ้าง ?
รีวิว โบท็อกรักแร้ คืนความมั่นใจ ใต้วงแขน ลดเหงื่อ ลดกลิ่นตัว
2. เลเซอร์กำจัดขนรักแร้
การเลเซอร์ขนรักแร้ คือ วิธีการกำจัดขนรักแร้แบบถอนรากถอนโคน ด้วยการยิงเลเซอร์ลงชั้นผิวบริเวณใต้วงแขน แม้จะไม่ได้ช่วยลดเหงื่อโดยตรง แต่ก็สามารถลดกลิ่นตัว รักแร้อับชื้นได้ครับ เพราะขนรักแร้จัดว่าเป็นแหล่งสะสมของเหงื่อและแบคทีเรีย อาจทำให้เกิดกลิ่นตัวได้ นอกจากนี้การทำเลเซอร์ยังช่วยลดรักแร้ดำ ทำให้รักแร้เรียบเนียนใส ไร้ขน ไร้กลิ่นไม่พึงประสงค์อีกด้วยครับ
3. เลเซอร์ทำลายต่อมเหงื่อ
การใช้เลเซอร์หรือพลังงานความร้อน เช่น Microwave Thermolysis เป็นการทำลายต่อมเหงื่อและต่อมกลิ่นบริเวณรักแร้อย่างถาวร เหมาะสำหรับผู้ที่มีภาวะเหงื่อออกมากผิดปกติ ผลลัพธ์ช่วยลดทั้งเหงื่อและกลิ่นตัวได้ในระยะยาว แต่มีค่าใช้จ่ายสูง และอาจมีอาการบวมช้ำหรือชาเล็กน้อยหลังทำ
4. การผ่าตัดเอาต่อมเหงื่อออก
การผ่าตัดสามารถทำได้หลายวิธี เช่น การผ่าตัดเอาต่อมเหงื่อใต้รักแร้ออก หรือการตัดเส้นประสาท (Endoscopic Thoracic Sympathectomy : ETS) ที่ควบคุมการทำงานของต่อมเหงื่อ อย่างไรก็ตาม การผ่าตัดอาจมีความเสี่ยง เช่น แผลเป็น ภาวะแทรกซ้อน รวมถึงการเกิดเหงื่อชดเชย (Compensatory sweating) ในส่วนอื่นของร่างกาย
5. ยาทาลดเหงื่อ
ยาทาลดเหงื่อที่มีส่วนผสมของ Aluminum chloride เข้มข้น มักใช้ในผู้ที่มีอาการไม่รุนแรง เหมาะสำหรับทาบริเวณรักแร้ ฝ่ามือ หรือฝ่าเท้า ใช้ง่าย ราคาไม่สูง และหาซื้อได้ แต่บางรายอาจเกิดการระคายเคือง แสบ คัน หรือเป็นผื่นแดง ทำให้ไม่สามารถใช้ต่อเนื่องได้
6. ยากินลดการทำงานของต่อมเหงื่อ
ยากลุ่ม Anticholinergic drugs เช่น Glycopyrrolate หรือ Oxybutynin ออกฤทธิ์ลดการทำงานของต่อมเหงื่อทั้งร่างกาย เหมาะสำหรับผู้ที่มีเหงื่อออกมากทั่วตัว แต่ยากินอาจมีผลข้างเคียง เช่น ปากแห้ง ตาพร่า ใจสั่น ปัสสาวะลำบาก จึงควรใช้ตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัดครับ
7. การทำไอออนโตฟอรีซีส (Iontophoresis)
เป็นการใช้กระแสไฟฟ้าอ่อน ๆ ผ่านน้ำไปยังผิวหนัง เช่น ฝ่ามือ ฝ่าเท้า เพื่อปิดกั้นการทำงานของต่อมเหงื่อ วิธีนี้เหมาะกับผู้ที่มีเหงื่อออกมากที่มือและเท้า ไม่ใช่วิธีที่ต้องผ่าตัด แต่ต้องทำต่อเนื่องหลายครั้ง ถึงจะเห็นผลชัดเจน และต้องทำบ่อย ๆ จึงไม่สะดวกนักสำหรับผู้ที่ไม่มีเวลา
ถ้าต้องการวิธีที่ตรงจุด เห็นผลลัพธ์เร็ว ปลอดภัย และไม่ต้องพักฟื้น หมอแนะนำการฉีดโบท็อกเพื่อลดเหงื่อ เป็นวิธีที่ตรงจุด ผลลัพธ์อยู่ได้นาน ส่วนการทำเลเซอร์ขนรักแร้ แม้ไม่ลดการหลั่งเหงื่อโดยตรง แต่ช่วยกำจัดขน ลดการสะสมของเชื้อแบคทีเรีย และลดกลิ่นอับ ทำให้รักแร้สะอาดและมั่นใจมากขึ้น
FAQ รวมคำถามที่พบบ่อย เหงื่อออกเยอะ แก้ยังไง
ลดเหงื่อรักแร้ออกเยอะ โบท็อกกับเลเซอร์ขนต่างกันอย่างไร ?
โบท็อก ฉีดลดเหงื่อโดยตรง ผลลัพธ์ชัดเจน เหมาะกับคนที่มีเหงื่อออกมากผิดปกติ ส่วนเลเซอร์ขนรักแร้ เน้นกำจัดขนและลดกลิ่นตัว แต่ไม่ยับยั้งเหงื่อครับ
ฉีดโบท็อกลดเหงื่อ เห็นผลเลยไหม ?
หลังฉีดโบท็อกลดเหงื่อจะเริ่มเห็นผลในช่วง 3-7 วัน โดยเหงื่อจะค่อย ๆ ลดลง ในบางคนที่ต้องเจอกับสภาพอากาศร้อนก็อาจจะทำให้การผลิตเหงื่อออกมาเร็วกว่าปกติได้ครับ
ฉีดโบท็อกลดเหงื่อออกเยอะ อยู่ได้นานแค่ไหน ?
ผลลัพธ์อยู่ได้นานประมาณ 3-5 เดือน ต่อการฉีด 1 ครั้ง หากต้องการคงผลลัพธ์ สามารถกลับมาฉีดซ้ำได้ครับ
เหงื่อออกเยอะ ฉีดโบท็อกใช้กี่ยูนิต
โบท็อกลดเหงื่อ จะขึ้นอยู่กับตำแหน่งและขนาดพื้นที่บริเวณที่ฉีดในแต่ละบุคคล หมอจะประเมินเป็นรายเคสครับ โดยเฉลี่ยจะฉีดข้างละ 50-100 ยูนิต จำนวน 20-30 จุด
เลือกฉีดโบท็อกรักแร้หรือเลเซอร์ขนรักแร้ดีกว่ากัน ?
ฉีดโบท็อกรักแร้ เป็นวิธีลดเหงื่อที่ตรงจุดกว่า แต่สามารถทำควบคู่กันได้ครับ จะช่วยทั้งคุมเหงื่อ และลดกลิ่น รักแร้สะอาด เรียบเนียนขึ้น
สรุป เหงื่อออกเยอะ แก้ไขได้ด้วยวิธีที่ปลอดภัย
เหงื่อออกเยอะจนกระทบชีวิตประจำวัน เป็นปัญหาที่ไม่ควรมองข้ามครับ โดยเฉพาะเหงื่อออกมากบริเวณรักแร้ ฝ่ามือ ฝ่าเท้า มีกลิ่นตัว ส่งผลให้เสียบุคลิกภาพ ขาดความมั่นใจได้ หมอแนะนำให้ฉีดโบท็อก ยับยั้งการทำงานของต่อมเหงื่อ ทำให้เหงื่อออกน้อยลง ถือเป็นทางเลือกที่ดี เห็นผลไว ปลอดภัย และสามารถแก้ไขปัญหาได้อย่างตรงจุดครับ
สำหรับคนที่สนใจฉีดโบท็อกลดเหงื่อ สามารถทัก inbox มาปรึกษาหรือสอบถามเพิ่มเติมได้ครับ ที่ V Square Clinic ยินดีให้คำแนะนำและทำหัตถการโดยทีมแพทย์ที่มีประสบการณ์ ประเมินเป็นรายบุคคลว่าควร ฉีดโบท็อกยี่ห้อไหนดี จำนวนกี่ยูนิต เพื่อให้เหมาะสมกับคนไข้และได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุดครับ
เมื่อเหงื่อลดน้อยลง และรักแร้เนียนใสไร้ขนด้วย ก็จะช่วยเพิ่มความมั่นใจได้มากยิ่งขึ้นครับ
อ้างอิง
- Medicine (Baltimore). 2023 Jul 1;102(Suppl):e32764. doi: 10.1097/MD.0000000000032764
- J Lasers Med Sci. 2023 Dec 29;14:e71. doi: 10.34172/jlms.2023.71


